Matteus 2
Matteus 2:1–23 beskryf die soektog van die wyse manne (Magi) na die pasgebore Koning, Herodes se bedreigde reaksie, die Goddelike ingryping deur die ster wat hulle gelei het, die vlug na Egipte en die tragiese kindermoord in Bethlehem. Hierdie perikoop beklemtoon die vervulling van Ou-Testamentiese profesieë en die betekenis van Jesus se koms.
1. KONTEKSTUELE AGTERGROND
Voorafgaande perikoop:
Matteus 2:1–23 sluit direk aan by Matteus 1:18–25, waar die geboorte van Jesus en sy genealogie uiteengesit is. Hierdie voorgaande gedeelte vestig die Messiaanse identiteit deur die Ou-Testamentiese verbondsbelofte, waarop Matteus 2 voortbou met die soektog van die nuwe Koning.
Inleiding tot volgende perikoop:
Die gebeure in Matteus 2 lei direk tot die narratiewe oor Jesus se bediening. Die vlug na Egipte en latere terugkeer illustreer die voortdurende konflik tussen Goddelike ingryping en menslike magsvergrype, wat later in sy bediening weer aanskou word.
Uniekheid:
Hierdie perikoop se unieke rol lê in die internasionale dimensie daarvan. Die besoek van die Magi beklemtoon dat Jesus se koms nie net ‘n Joodse gebeurtenis was nie, maar dat sy boodskap universeel is. Die gebruik van ‘n hemelliggaam (die ster) vir leiding, stel ‘n kosmologiese uitroep van die skepping voor.
2. STRUKTURELE OPBOU VAN DIE PERIKOOP
Matteus 2:1–23 kan in verskeie stukke verdeel word:
- Die besoek van die wyse manne (2:1–12):
- Vers 1–2: Die Magi kom uit die ooste en vra na die “Koning van die Jode” deur die opkomende ster.
- Vers 3–6: Herodes en Jerusalem word in ‘n staat van onrus geplaas, en die profetiese verwysing na Bethlehem (Miga 5:2) word aangehaal.
- Vers 7–8: Herodes vra in stilte na die plek van die geboorte, en sy raad word geheim gehou.
- Vers 9–10: Die ster, wat as ‘n Goddelike rigtingwyser dien, lei die wyse manne na die geboorteplek.
- Vers 11–12: Hulle aanbid die kind, bied geskenke aan – goud, wierook en mirre – en keer terug op ‘n ander pad, aangesien hulle nie aan Herodes se bose bedoeling wil deelneem nie.
- Die vlug na Egipte en die terugkeer (2:13–23):
- Vers 13: Nadat die wyse manne vertrek het, word Josef deur ‘n engel gewaarsku om met Maria en Jesus na Egipte te vlug.
- Vers 14–15: Die vlug na Egipte is ‘n vervulling van die profesie “Uit Egipte roep Ek my seun” (Hs 11:1).
- Vers 16: Herodes, in sy wreedheid, laat alle seuns in Bethlehem en omgewing doodmaak, wat bekend staan as die “kindermoord in Bethlehem.”
- Vers 17–18: Hierdie tragedie vervul die profesie in Jeremía 31:15.
- Vers 19–21: Nadat Herodes dood is, keer Josef met sy gesin terug uit Egipte, maar vermy die gebied rondom Herodes se opvolger.
- Vers 22–23: Die terugkeer vind plaas in ‘n ander streek (Nasaret), wat ‘n verdere profetiese vervulling is.
3. GRAMMATIKALE ANALISE
Die oorspronklike Griekse teks van Matteus 2 toon verskeie opmerkelike grammatikale kenmerke, soos die gebruik van die aoristus in ἐγεννηθη (2:1) en ἐπορεύθη (2:13), wat die volledigheid en eenmaligheid van die gebeurtenisse beklemtoon.
Sleutelwoorde met hul “leksikale semantiese betekenis”:
- Ἀστέριον (2:2): ster; simbool van Goddelike leiding.
- Μάγοι (2:1): Wyse manne; astrologiese en geestelike soekers.
- Βασιλεὺς (2:2): Koning; heerser van ‘n volk.
- Δεινὸς (2:3): Vreesaanjaend; skerp, intens.
- Φρονέω (2:9): Om te oorweeg; aandag gee.
- Σοῦν (2:10): Blik; aanduiding van bewondering.
- ἄγγελος (2:13): Engel; boodskapper van God.
- Ἔξοδος (2:14): Vlug; vertrek na veiligheid.
- Ἡγεμονία (2:16): Owerheid; mag of beheer.
- Προφητεία (2:6): Profetie; Goddelike openbaring.
Morfologiese tydsvorme:
Die teks gebruik hoofsaaklik aoristos- en perfektum-tydsvorme. Byvoorbeeld, ἐθεάθη (2:2) en ἐγένετο (2:16) beklemtoon die voltooiing van aksies, wat ‘n belangrike rol speel in die aanduiding van historiese gebeure.
Semantiek:
Die sinstruktuur in Matteus 2 is ryk aan simboliek. Herhalende gebruik van tydsbesonderhede en numeriese uitdrukkings, soos die aanduiding van “ὄψον” (ooggetuienis van die ster), dra ‘n dubbele betekenis oor: beide ‘n letterlike en geestelike rigtingwyser.
4. LITERÊRE WAARNEMINGS
Gattung:
Matteus 2 kombineer narratiewe elemente met apologetiese argumente. Dit is ‘n gemengde gattung wat beide ‘n historiese verslag en teologiese argument aanbied.
God se naam:
Die teks verwys na God deur terme soos “ὁ Θεός” en impliseer sy teenwoordigheid deur die profetiese aanhalings, veral in verband met die ster en die beskerming van sy seun.
Taalverskynsels:
Die teks is deurweef met parallelismes en herhalings – byvoorbeeld, die herhaling van profetiese vervullings en die herhaling van die reisrigting (vanaf die ooste na Egipte). Daar is ook chiastiese strukture in die skakeling van gebeure, wat ‘n ritmiese en memoriseerbare struktuur skep.
Literêre tegnieke:
Die gebruik van kontraste – soos tussen die vreugde van die Magi en die wreedheid van Herodes – versterk die retoriese impak. Ander tegnieke sluit in direkte aanspreekvorme en die gebruik van simbole (bv. die ster).
Klem:
Die klem lê op die vervulling van Ou-Testamentiese profesieë en die Goddelike ingryping in die geskiedenis deur die erkenning en beskerming van die Messiaanse kind.
Herhaling:
Herhaling kom voor in die vorm van die voorspelbare patroon van soektog, openbaring, aanbidding en vlug, wat die Goddelike planne beklemtoon.
5. VERDERE EKSEGETIESE OPMERKINGS
“Sitz im Leben”:
Die perikoop is gewortel in ‘n tyd waarin astrologie, politieke intrige en die diepgewortelde Joodse messiaanse verwagting saamvloei. Die gebeurtenisse weerspieël ‘n kulturele en historiese werklikheid waarin geloof en mag in spanning is.
Sosiale agtergrond:
Die gehoor was bewus van die impak van Oosterse astrologie en die magtige rol van konings soos Herodes.
Kultuur-historiese kritiek:
Kultuur-historiese kritiek wys daarop dat Matteus se gebruik van die ster as rigtingwyser verband hou met antieke oosterse praktyke. Byvoorbeeld, die beskrywing in 2:2 en 2:9 roep antieke astrologiese tradisies op, wat ‘n kruis-kulturele dimensie aan die teks gee.
Tekskritiek:
Tekskritici beklemtoon variasies in manuskripte veral in die beskrywing van die ster (bv. 2:2) en die terminologie rondom die engelverskyning (bv. 2:13), wat vrae rig oor die oorspronklike redaksionele keuses en interpretasies.
Retoriese kritiek:
Retoriese kritiek beklemtoon die manier waarop Matteus ‘n teenstelling skep tussen die vreugdevolle aanbidding van die Magi en Herodes se wreedheid (2:16), wat ‘n sterk morele en teologiese boodskap kommunikeer.
Narratiewe kritiek:
Narratiewe kritiek fokus op die struktuur van die verhaal, waar ‘n chronologiese volgorde van openbaring en vlug ‘n intense emosionele en teologiese spanning skep. Byvoorbeeld, die oorgang van aanbidding (2:11) na vlug (2:13) verhoog die narratiewe dramatiese impak.
Redaksie kritiek:
Redaksie kritici let op Matteus se selektiewe insluiting van gebeure, soos die uitsondering van die Magi se terugkeer, wat die teologiese boodskap van Godsgetroue voorsiening en vervulling versterk.
Vormkritiek:
Vormkritiek ondersoek hoe die literêre vorm – ‘n narratief met herhalings en strukturele parallele – die teks se doel dien, en hoe die samevloei van profetiese aanhalings en narratiewe gebeure die teologie versterk.
Bronne kritiek (Quellenkritik):
Bronne kritici vergelyk Matteus se verslag met ander evangeliese verslae, soos Lukas 2, en beklemtoon verskille in terminologie en volgorde. Hierdie vergelykings help om te identifiseer hoe ou mondelinge tradisies bewaar en herskryf is.
Argeologiese ontdekkings:
Argeologiese bevindinge, soos antieke Egiptiese en Nabateense inskripsies, bied konteks oor die praktyke rondom vlug en toevlug, en ondersteun die historiese akkuraatheid van Matteus se beskrywing van politieke onsekerheid.
Patristiek:
In die patristiese tyd het kerkvaders soos Augustinus, Chrysostomus en Origenes Matteus 2 as bewys van die Goddelike ingryping in die geskiedenis geïnterpreteer. Hulle beklemtoon die simboliese betekenis van die ster, die Magi se aanbidding van geskenke en die vlug na Egipte as bewys van die vervulling van Ou-Testamentiese profesieë en as ‘n oproep tot morele refleksie.
6. VRAE WAT DIE TEKS AANWAKKER
Vraag 1: Wat is die ster wat hierna verwys word? (Vers 2)
Daar is verskeie teorieë oor wat die ster kon wees. Belqngriker egter is dat dit nie slegs as ‘n fisiese liggaam dien nie, maar simboliseer die openbaring van God se plan en die aanwysing na die geboorteplek van die Messias.
Vraag 2: Wat is die rede waarom hulle juis goud, wierook en mirre as geskenke gebring het? (Vers 11)
Die geskenke – goud, wierook en mirre – simboliseer onderskeidelik koningskap, goddelikheid en lyding. Hierdie waardevolle geskenke dui op die hoë betekenis van Jesus se koms en voorspel sy toekomstige rol in beide koninklike en verlossende terme.
Vraag 3: Wat is die verskil tussen ‘n “Engel” en ‘n “Engel van die Here”? (Vers 13)
‘n “Engel” kan enigiets wees wat as boodskapper optree, terwyl ‘n “Engel van die Here” spesifiek deur God gestuur word en sy direkte, gesaghebbende boodskap oordra. Hierdie onderskeid beklemtoon God se direkte ingryping in menslike aangeleenthede. (Dikwels word ‘n Engel van die Here, met God self verbind)
7. INTERTEKSTUALITEIT
Aanhalings:
Matteus 2:6–7 haal eksplisiet die profetiese teks uit Miga 5:2 aan en verbind sodoende die geboorteplek van Jesus met Ou-Testamentiese verwagtinge.
Sinspelings:
Die narratief sinspeel op ander Bybelse gebeure, soos die vlug van Josef in Matteus 2:13 wat oorvleuel met beskrywings in Lukas 2.
Sinspeling elders:
Die gebruik van kosmologiese tekens in Matteus 2:2 sinspeel op soortgelyke verwysings in Ou-Testamentiese geskrifte, soos in Numeri en Psalm 19, wat God se teenwoordigheid in die natuur aandui.
Skrif verklaar Skrif:
Matteus 2 help ons om Miga 5:2 en Jeremía 31:15 beter te verstaan deur te wys hoe Ou-Testamentiese profesieë in die nuwe verbond vervul word.
8. TEOLOGIESE TEMAS
Oor God:
Die perikoop leer ons dat God aktief in die geskiedenis optree deur middel van kosmologiese en bonatuurlike tekens. Sy ingryping bevestig dat Hy aan sy beloftes getrou is en dat Hy die geskiedenis beheer.
Oor die mens:
Mense word uitgedaag om te reageer op God se openbaring. Die Magi se aanbidding en Josef se gehoorsaamheid wys dat menslike respons – in aanbidding en gehoorsaamheid – noodsaaklik is vir deelname aan God se verlossingsplan.
Teologiese temas:
Belangrike temas sluit in die vervulling van profesieë, die interaksie tussen die kosmos en God se ingryping, en die spanning tussen menslike mag (Herodes) en God se heerskappy.
Evangelieboodskap:
Die perikoop wys dat Jesus se koms nie toevallig is nie, maar ‘n deel van God se uiteindelike verlossingsplan. Dit roep op tot aanbidding en onderwerping aan God se soewereiniteit.
9. HERMENEUTIESE UITKOMS
Kontekstualisering:
Moderne lesers kan die teks kontekstualiseer deur die idee te ondersoek dat God se openbaring dikwels deur kultuurspesifieke tekens en gebeurtenisse oorgedra word, wat relevant bly in diverse kulturele kontekste.
Boodskap:
Die boodskap is dat God se plan vir verlossing universeel is, wat in die geboorte van Jesus gesien word. Die kosmologiese tekens en konflik tussen menslike mag en God se ingryping roep op tot geloof en gehoorsaamheid.
Relevantheid:
Die teks kan vandag gepreek word deur te beklemtoon dat, selfs in ‘n moderne wêreld, God se ingryping en verlossingsplan teenoor menslike wreedheid en politieke mag standhou, wat hoop bied aan gelowiges.
Tydlose beginsels:
- God se beloftes is onveranderlik.
- Openbaring kom dikwels in kultuurspesifieke vorme.
- Ware aanbidding kom uit innerlike gehoorsaamheid.
- God se ingryping is universeel en tydloos.
- Die konflik tussen menslike mag en goddelike soewereiniteit roep op tot etiese refleksie.
10. CHRISTOLOGIESE PERSPEKTIEF
Hierdie teks in die lig van Jesus:
Uit ‘n Christo-sentriese perspektief toon Matteus 2 dat Jesus se geboorte en vroeë lewe nie net historiese gebeure is nie, maar die beginpunt van God se verlossingsplan vir die hele mensdom – ‘n belofte wat deur sy latere bediening vervul word.
Jesus as vervulling:
Jesus se lewe, lering, kruisiging en opstanding vervul die profetiese vereistes wat in Matteus 2 aangekondig is. Sy koms bevestig dat God sy beloftes nakom en ‘n nuwe era van verlossing instel.
Christo-sentriese perspektief:
Vanuit ‘n Christo-sentriese standpunt verklaar Matteus 2 dat alle geskiedenis en profesie in die persoon van Jesus saamvloei. Sy lewe is die finale vervulling van God se beloftes, wat die wêreld aanmoedig om in Hom te vertrou.