Matteus 6
Matteus 6:1–34 poog om ‘n ware vroomheid en intieme verhouding tussen mens en God te beklemtoon. Jesus waarsku teen die uiterlike vertoon van religieuse praktyke en is ‘n direkte oproep tot opregtheid in gebed.
1. KONTEKSTUELE AGTERGROND
Voorafgaande perikoop
Die voorafgaande gedeelte in Matteus 5–7 vorm die begin van die Bergrede. In Matteus 5 word die etiese standaarde vir die koninkryk van God uiteengesit, waarop Matteus 6 voortbou deur praktiese instruksies te gee oor vroomheid en gebed.
Inleiding tot volgende perikoop
Matteus 6 berei die gehoor voor op die daaropvolgende onderrig in Matteus 7, wat die gebruike en waarskuwings teen skeinheiligheid verder uitlig, en so ‘n konsekwente struktuur oor godsdienspraktyke skep.
Uniekheid
Hierdie perikoop beklemtoon die innerlike, opregte verhouding met God as die kern van ware vroomheid, wat dit onderskei van ander leringe wat meer publieke of sosiale verhoudings beklemtoon.
Konteks
Die breër konteks van die Evangelie van Matteus help ons om Jesus se kritiek op uiterlike vertoon en hewige rituele praktyke in ‘n antieke Joodse en Hellene kultuurgemeenskap te verstaan.
2. STRUKTURELE OPBOU VAN DIE PERIKOOP
Die perikoop kan verdeel word in verskeie onderafdelings:
- Vers 1–4: Jesus waarsku die gehoor om hul barmhartigheidswerke – soos liefdadigheid – in die geheim te verrig om sodoende nie menslike lof te soek nie, maar God se beloning te soek.
- Vers 5–15: Die kontrasterende benadering tot gebed word bespreek. Jesus kontrasteer die Fariseërs se gebedspraktyke met ‘n opregte, intieme gebedslewe en stel hul bekend aan die modelgebed (Matt 6:9–13)
- Vers 16–18: Die instruksie oor vas en vrygewigheid illustreer dat godsdienstige dissiplines ‘n privaat aangeleentheid moet wees.
- Vers 19–24: Die oorgang na die geestelike prioriteite word gevier deur die waarskuwing om nie skatte op aarde te versamel nie, maar eerder die ewige skatte in die koninkryk van God.
- Vers 25–34: Die finale gedeelte spreek die vertroue in God se voorsiening uit en roep op tot ‘n prioriteitsverandering: die koninkryk van God moet eerste gesoek word.
3. GRAMMATIKALE ANALISE
Verskynsels
In die oorspronklike teks sien ons kenmerkende grammatikale patrone soos negatiewe imperatiewe (“Doen nie…”) en kondisionele strukture wat die oordrag van morele boodskappe versterk. Voorbeelde hiervan sluit in Matteus 6:1 en 6:16, wat ‘n direkte aanspreekvorm gebruik.
Sleutelwoorde met hul “leksikale semantiese betekenis”
Hierdie is sleutelwoorde (in Koine Grieks) en hul betekenisse:
- διδασκαλία (didaskalia) – “lering” (verwysing: Matt 6:1)
- προσευχή (proseuchē) – “gebed” (Matt 6:5)
- ἐλεημοσύνη (eleēmosynē) – “liefdadigheid” (Matt 6:2)
- νήστευσις (nēsteusis) – “vas” (Matt 6:16)
- θησαυρός (thēsauros) – “skat” (Matt 6:19)
- βασιλεία (basileia) – “koninkryk” (Matt 6:33)
- πιστεύω (pisteuō) – “vertrou” (implisiet in Matt 6:25)
- ὀφθαλμός (ophthalmos) – “oog” of “siening” (implisiet in vers 22)
- καρδία (kardia) – “hart” (implisiet in vers 21)
- δόξα (doxa) – “eer” of “glorie” (implisiet in Matt 6:1)
(Elke woord verwys na algemene temas in Matteus 6.)
Morfologiese tydsvorme
Opvallend is die herhaalde gebruik van imperatiewe vorme in die werkwoorde (bv. “doen” in Matt 6:1; “soek” in Matt 6:33), wat ‘n voortdurende, direkte oproep tot aksie beklemtoon.
Semantiek
In Matteus 6 is semantiese nuanses in die gebruik van terme soos “skatte” en “koninkryk” aanvoelbaar. Die styl gebruik herhalende motiewe en strukture, wat bydra tot ‘n verhoogde fokus op innerlike ingesteldheid en godsdienstige integriteit.
4. LITERÊRE WAARNEMINGS
Gattung
Hierdie perikoop behoort tot die leringe of didaktiese geskrifte in die evangelie, waar etiese en geestelike onderrig teen ‘n narratiewe agtergrond verbind word.
God se naam
In Matteus 6 word God dikwels aangespreek as “Vader,” wat die intieme verhouding wat die gelowiges met Hom behoort te hê, reflekteer.
Taalverskynsels
Die teks maak gebruik van parallelismes, herhalings, en chiastiese strukture, wat ‘n ritmiese en memoriseerbare herhaling van die boodskap verseker; dit versterk die fokus op innerlike geaardheid en die kontrasterende praktyke.
Literêre tegnieke
Retoriese vrae en kontrasterende illustrasies is opvallend; hulle help om die oorgang van uiterlike na innerlike vroomheid te visualiseer, terwyl ‘n direkte aanspreekvorm die gehoor se betrokkenheid verhoog.
Klem
Die klem in hierdie perikoop lê op die privaatheid van vroomhede soos liefdadigheid, gebed en vas, wat alle eksterne lof en menslike erkenning moet verwerp word.
Herhaling
Herhaling van sleutelterme soos “soek” en “koninkryk” help om die sentrale boodskap te bevestig – vertroue in God en die primêre soeke na sy koninkryk.
5. VERDERE EKSEGETIESE OPMERKINGS
“Sitz im Leben”
Die “Sitz im Leben” van hierdie perikoop lê in Jesus se prediking in ‘n konteks waar religieuse praktyke oorgedra was deur oorskrydende openbare rituele, wat ‘n oproep tot die heroriëntasie van vroomheid vereis.
Sosiale agtergrond
Die sosio-politiese klimaat in die Jesus-era was gekenmerk deur die Joodse owerhede en die Romeinse beheer, wat ‘n uitdagende omgewing geskep het waarin godsdienstige identiteit en praktiese vroomheid mekaar kon oorkruis.
Kultuur-historiese kritiek
Kultuur-historiese kritici wys op die invloed van Hellenistiese etiek en Joodse wetgewing wat hierdie perikoop vorm; byvoorbeeld die waardering van innerlike etiek teenoor publieke rituele in Matt 6:1–4.
Tekskritiek
Tekskritici beklemtoon die gestruktureerde herhalings in die teks, soos die herhaling van “doen” en “soek”, wat die interne klem van gemoedsverandering oor uiterlike vorm beklemtoon in verskeie dele van die perikoop.
Retoriese kritiek
Retoriese kritiek oor die teks fokus op Jesus se gebruik van kontraste – tussen oortuigde en opregte praktyke – wat die leser uitdaag om sy eie voordele te evalueer. Voorbeelde is te vind in Matt 6:1 en 6:5.
Narratiewe kritiek
Narratiewe kritiek lees hierdie perikoop as ‘n integrale deel van die Bergrede, wat ‘n oorkoepelende narratief vorm wat die idees van etiese kriteria vir die koninkryk van God onderlig; dit beklemtoon ‘n universele oordrag.
Redaksie kritiek
Redaksionele kritici merk op dat die redakteurs van Matteus die teks gestruktureer het om oortuigde praktyke te kontrasteer met ‘n genuanseerde innerlike vroomheid, soos in die oorgang tussen vers 1–4 en 5–15.
Vormkritiek
Vormkritici lig die gebruik van imperatiewe vorme en kondisionele strukture uit, wat die interaktiewe aard van die boodskap aandui en die leser aanmoedig om hul interne houding te herevalueer.
Bronne kritiek (Quellenkritik)
Quellenkritici ondersoek verskeie ou mondelinge tradisies wat in hierdie teks meespeel, met spesifieke verwysings na die Modelgebed in Matt 6:9–13, wat moontlik ‘n ouer tradisie weerspieël.
6. VRAE WAT DIE TEKS AANWAKKER
Vraag 1: Is Matteus 6:1 nie teenstryd met Matteus 5:16 nie?
Die verskeidenheid benaderinge dui daarop dat Matteus 5:16 aanmoedig dat goeie werke in die openbaar gesien word vir God se eer, terwyl Matteus 6:1 die motivering van openbare lof kritiseer. Die klem lê op opregtheid eerder as op publieke erkenning.
Vraag 2: Vers 7 handel oor gebed en toon dat Jesus teen gebedsvertoon is. Hoe het die fariseërs gebid?
Die fariseërs het dikwels herhalende, hardop gebede ge-uiter, bedoel om hul vroomheid te benadruk. Jesus kontrasteer hierdie praktyk deur ‘n intieme en opregte benadering tot gebed te beklemtoon.
Vraag 3: Wat beteken vers 14? Ons glo tog dat mense vergewe word omdat Christus vir hulle gesterf het – hoekom sê hierdie gedeelte dat daar ‘n ander voorwaarde is?
Vers 14 beklemtoon dat vergewing nie net ontvanklikheid in Christus behels nie, maar ook ‘n verpligting tot vergewenswaardigheid teenoor ander, wat die gemeenskaplike etiek van vergifnis versterk.
Vraag 4: Hoe lyk dit prakties om allereers die koninkryk van God te soek (vers 33)?
Prakties behels dit die prioritisering van geestelike groei, gebed en etiese lewenswyse bo wêreldse begeertes. Dit vereis ’n lewensbesluit om God se wil bo alle ander belangstellings te stel.
7. INTERTEKSTUALITEIT
Aanhalings
Die perikoop bevat aanhalings en verwysings na bekende Psalmgedeeltes en die Wet, sowel asm leringe oor gebed soos in die Psalms en Spreuke, wat die intensiteit en diepte van die boodskap onderskryf.
Sinspelings
Die opgeroepte temas in Matteus 6 weerspieël ander Bybelse gedeeltes, soos Lukas se Modelgebed, en beklemtoon ‘n universele oproep tot opregte godsdienspraktyke.
Aangehaal elders
Verskeie elemente van Matteus 6:9–13, veral die Modelgebed, word elders in die Nuwe Testament aangehaal, byvoorbeeld in Lukas 11
8. TEOLOGIESE TEMAS
Oor God
Die teks leer ons dat God ‘n intieme, toegewyde Vader is wat kosbare, intieme verhoudings verkies bo uiterlike vertoon.
Oor die mens
Die perikoop beklemtoon die mens se roeping om opreg en nederig te wees, en dat ware vroomheid ondersoek word deur die innerlike gewete eerder as uiterlike voorgee.
Teologiese temas
Teologiese temas sluit in opregtheid, vergewing, voorsiening van God, innerlike vroomheid en die prioritering van die koninkryk van God bo wêreldse begeertes.
Evangelieboodskap
Die evangelieboodskap hier is dat ware godsdiens nie in publieke vertoon lê nie, maar in ‘n transformele, intieme verhouding met God, waar vergifnis en vertroue sentraal staan.
9. HERMENEUTIESE UITKOMS
Kontekstualisering
Die teks kan in ‘n moderne konteks gekoppel word tot die oproep tot opregtheid in ‘n era van selfpromosie en sosiale media, deur die klem op interne waardes te plaas.
Boodskap
Die boodskap is ‘n oproep tot die innerlike, persoonlike vroomheid en ‘n vertroue in God se voorsiening, wat alle uiterlike verskynsels oortref.
Relevantheid
Die boodskap is relevant omdat dit moderne lesers uitdaag om hul interne waardes en motiverings vir goeie gedrag en gebed te herevalueer, veral in ‘n kultuur van uiterlike voorgee.
Tydlose beginsels
Die volgende tydlose beginsels kan afgelei word:
- Opregtheid bo vertoon
- Vertroue op God se voorsiening
- Die belang van innerlike verhouding
- Vergifnis as ‘n etiese vereiste
- Prioritisering van geestelike oor wêreldse waardes
Patristiese geskiedenis
In die patristiese tydperk het kerkvaders soos Augustinus en Chrysostomus hierdie teks geïnterpreteer as ‘n oproep tot ‘n innerlike hernude verhouding met God, waarin uiterlike moraliteit min minder gewig gehad het in vergelyking met die innerlike transformasie.
Resepsiegeskiedenis (Wirkingsgeschichte)
Deur die geskiedenis is Matteus 6 as ’n sleutelgedeelte beskou in preke en leringe. In die Middeleeue het monastiese praktyke hierdie gedeelte as ‘n oproep tot stilte en introspeksie geneem, terwyl die moderne teologie die klem op etiese integriteit en gemeenskapsverhouding beklemtoon.
Nawerking
Die invloed van Matteus 6 het oor kulture, kerke en preektradisies versprei. Van die vroeë kerk tot vandag speel hierdie teks ‘n belangrike rol in die vorming van etiese en geestelike lewenswyse, wat telkens tot herinterpretasie en versterking van die kontemplatiewe tradisie lei.
10. CHRISTOLOGIESE PERSPEKTIEF
Hierdie teks in die lig van Jesus
Christene lees Matteus 6 as ‘n oproep om Jesus se voorbeeld van intieme, opregte verhouding met die Vader na te volg, waar interne oortuiging swaarder weeg as publieke voorgee.
Jesus as vervulling
Jesus se lewe en bediening demonstreer die volle vervulling van die perikoop se boodskap. Sy kontrastering van die noodsaaklikheid van ‘n privaat en opregte verhouding met God word weerspieël in sy intieme gebedslewe en sy voorbeeld van nederigheid.
Voltooide werk van Christus
‘n Preek wat op die voltooide werk van Christus gegrond is, fokus op die bevrydende effek van Jesus se dood en opstanding, en plaas die klem op genade en innerlike transformasie in plaas van uitsluitlik etiese gedrag. In teenstelling met ‘n moralistiese preek – wat primêr ‘n lys morele reëls en menslike pogings tot regverdiging bevat – lyk ‘n Christus-gebonde preek eerder na die bevrydende konsekwensies van Christus se offer, wat beklemtoon dat mens se verhouding met God nie deur dade bepaal word nie, maar deur die genade wat deur Christus beskikbaar gemaak word.