Matteus 4
Matteus 4:1–25 vertel van Jesus se versoeking in die woestyn ná sy doop, sy aankondiging van die koninkryk van die hemel in Galilea, die roeping van sy eerste dissipels, en sy prediking en genesings. Dit vestig sy Messiaanse gesag en demonstreer sy oorwinning oor Satan.
1. KONTEKSTUELE AGTERGROND
1.1 Voorafgaande perikoop:
Matteus 3 beskryf Johannes die Doper se bediening en Jesus se doop, waar die hemelse stem sy Seunskap bevestig. Matteus 4:1–25 volg daarop, en toon hoe Jesus deur die Gees na die woestyn lei om deur Satan versoek te word en sy roeping as Messias te bevestig.
1.2 Inleiding tot volgende perikoop:
Matteus 5–7 bevat die Bergrede, die belangrikste preek ooit gelewer. Die versoeking en die roeping in hoofstuk 4 lê die grondslag van sy gesag en karakter, en motiveer die gehoor om sy etiese en geestelike wette te aanvaar.
1.3 Uniekheid:
Hierdie perikoop is uniek omdat dit Jesus as die nuwe Israel voorhou: hy ervaar veertig dae in die woestyn, oorwin versoeking, en begin dan sy bediening. Die parallel met Israel se 40 jaar in die woestyn is duidelik.
1.4 Konteks:
Joodse verwagtinge van ’n beproefde messias en profetiese woestynmotiewe (Eks 16–17; Hosea 2:14) skep ’n raamwerk waarin Matteus Jesus as die vervulling van Ou Testamentiese tema’s voorhou.
2. STRUKTURELE OPBOU VAN DIE PERIKOOP
Makrostruktuur:
- 4:1–11 Versoeking in die woestyn
- 4:12–17 Vestiging in Galilea en aankondiging van die koninkryk
- 4:18–22 Roeping van vier dissipels
- 4:23–25 Prediking, leer, genesing en demonuitdrywing in Galilea
Vers-vir-vers eksegetiese ontleding:
- 4:1–2: “Toe die Gees hom na die woestyn lei…” Die Gees aktiveer die beproewing. Veertig dae en nagte eggo Israel se veertig jaar (Eks 16:35).
- 4:3–4: Satan versoek Jesus om brood uit klippe te maak. Jesus antwoord met Deut 8:3: geestelike voedsel bo fisiese brood.
- 4:5–7: Satan neem Hom na die tempelspits en roep Hom om Homself te werp; Jesus haal Deut 6:16 “moenie God beproef nie” aan.
- 4:8–10: Satan bied koninkryke aan in ruil vir aanbidding; Jesus antwoord met Deut 6:13: aanbid en dien alleen God.
- 4:11: Engele dien Hom – ’n teken van Goddelike seën ná oorwinning.
- 4:12–16: Jesus trek na Kapernaüm; Matteus haal Jes 9:1–2 aan (“Galilea van die nasies…lig”). Die roeping is universeel.
- 4:17: Jesus begin preek met “Bekeer julle, want die koninkryk van die hemel is naby.” Die term μετανοεῖτε (bekeer julle) is præsens imperatief – voortdurende bekering.
- 4:18–22: Roeping van Simon en Andreas: onmiddellike reaksie (“hulle laat alles agter”). So ook Jakobus en Johannes. Die metafoor “visvang” dui op die evangelieproklamasie.
- 4:23–25: Jesus leer, preek, genees, dryf demone uit. Sy roem versprei van Sirië tot Dekapolis. Massa’s soek Hom – beide Galilese Jode en heidene.
3. GRAMMATIKALE ANALISE
3.1 Verskynsels:
Die præsens imperatief μετανοεῖτε (4:17) en die herhaalde aoristus λέγει (sê) beklemtoon Jesus se aktiewe prediking en oproep tot voortdurende bekering.
3.2 Sleutelwoorde en leksikale semantiek:
- πειράζω (versoek) – 4:1: toets karakter.
- ἄρτος (brood) – 4:3: fisiese vs. geestelike voeding.
- ἐρήμῳ (woestyn) – 4:1: plek van beproewing.
- βασιλεία (koninkryk) – 4:17: God se heerskappy.
- μετανοέω (bekeer) – 4:17: verander van denke en hart.
- ἀκολουθέω (volg) – 4:19: roeping tot dissipelskap.
- θεραπεύω (genesing) – 4:23: herstel.
- δαιμόνιον (demon) – 4:24: kwaad magte.
- τετραρχία (tetrargie) – 4:25: politieke gebiede.
- φωνή (stem) – 4:11: goddelike bevestiging.
3.3 Morfologiese tydsvorme:
Die aoristus imperatief in versoeking (bv. πότισόν με “gee aan My te eet”) is eenmalig; die præsens imperatief μετανοεῖτε roep op tot volgehoue aksie.
3.4 Semantiek:
Antitese in 4:4 (“nie van brood alleen… maar van elke woord…”) onderskei fisiese en geestelike prioriteite. Dit versterk die heilsame gesag van God se woord.
3.5 Waardetoevoeging:
Die onderskeid tussen aoristus en præsens in Jesus se woorde wys dat versoeking ’n enkele gebeurtenis is, maar bekering ’n lewenslange proses. Dit verdiep ons begrip van dissipelskap.
4. LITERÊRE WAARNEMINGS
4.1 Gattung:
Die perikoop is ’n evangeliese narratief met elemente van profetiese vervulling, didaktiese prediking en wonderverhale.
4.2 God se naam:
Die term κύριος (Here) en die implisiete gebruik van die tetragrammaton in aanhalings uit die OT.
4.3 Taalverskynsels:
Herhaling van “μη” + infinitief in versoeking (4:3, 7, 10) skep ’n ritmiese patroon van Satan se versoeke en Jesus se weerlegging. Die veertig dae‐motief eggo 40‐jaar motiewe in Eksodus. Die antitese in 4:4 en die drievoudige sitaat van Deut 8:3, 6:16 en 6:13 struktureer die debat as ’n retoriese triade.
4.4 Literêre tegnieke:
Inklusio: die Gees lei Hom (4:1) en engele dien Hom (4:11). Dit omraam die versoeking as ‘n Goddelike proklamasie van Jesus se messiaanse roeping.
4.5 Klem:
Die roeping van dissipels (4:19–22) beklemtoon onmiddellike gehoorsaamheid.
4.6 Herhaling:
Die frase “οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος” herhaal OT‐waarhede oor geestelike afhanklikheid (4:4).
5. EKSEGETIESE BENADERINGS
5.1 Sitz im Leben:
Die perikoop dien in ’n Joodse konteks as voorbeeld van Messias‐beproewing en roeping. Dit funksioneer liturgies as voorafskaduwing van die kerk se missie.
5.2 Sosiale agtergrond:
Galilea was etnies gemeng en polities verdeel (tetrargieë). Jesus se bediening in Kapernaüm en Genesaret beklemtoon die reikwydte van sy bediening onder gemarginaliseerdes en heidene.
5.3 Kultuur‐historiese kritiek:
Benadruk die woestyn as plek van profetiese voorbereiding (vgl. Elia). Die versoeking legitimeer Jesus as ’n nuwe weergawe van Israel.
5.4 Tekskritiek:
Sommige manuskripte verskil in die presiese formulering van versoekingsreëls (bv. die volgorde van brood‐ en tempel‐versoeking), wat dui op vroeë tradisievloei.
5.5 Retoriese kritiek:
Die drie versoekings vorm ’n retoriese triade wat Jesus se oorheersing van fisiese, geestelike en politieke versoeking demonstreer.
5.6 Narratiewe kritiek:
Die narratief toon Jesus as hoofkarakter wat sy identiteit en roeping bevestig deur oorwinning oor Satan en die roeping van sy ondersteuners.
5.7 Redaksie kritiek:
Matteus verbind Deuteronomistiese aanhalings doelbewus om Jesus as nuwe Israel te posisioneer. Die herhaalde verwysing na Jesaja‐profesieë dui op ’n redaksionele klem op vervulling.
5.8 Vormkritiek:
Die versoeking perikoop het die vorm van ’n dramatiese dialoog, waarskynlik oorspronklik mondeling oorgelewer, met vaste reaksie‐formule (“Jesus antwoord…”).
5.9 Quellenkritik:
Matteus gebruik Q‐ en M‐materiale: die versoeking vertoon parallelle met Lukas 4, maar die roeping van dissipels en die profetiese aanhalings is eie aan Matteus.
5.10 Argeologiese ontdekkings:
Opgravings in Kapernaüm bevestig ’n Joodse sinagoge uit die 1ste eeu n.C., wat as agtergrond dien vir Jesus se bediening in 4:13–16.
6. VRAE WAT DIE TEKS AANWAKKER
6.1 Vraag 1: Vers 5 noem dat die Duiwel vir Jesus op die hoogste punt van die tempel laat staan het. Was dit ‘n fisiese, letterlike gebeurtenis of was hierdie ‘n soort geestesvervoering?
Die vertelling dui op ’n geestelike verleiding—Satan se versoeking vind in die gees plaas. Jesus ondervind ’n innerlike toets, nie ’n fisiese val nie.
6.2 Vraag 2: Is daar ‘n verskil tussen die term “koninkryk van die hemel” (vers17) en “evangelie van die koninkryk” (vers 23)? Indien wel, wat is die verskil?
Βασιλεία τοῦ οὐρανοῦ (4:17) fokus op die heerskappy van God; εὐαγγέλιον βασιλείας (4:23) verwys na die goeie nuus van dié heerskappy. Die eerste noem die werklikheid, die tweede die boodskap daarvan.
6.3 Vraag 3: Vers 24 noem dat mense wat deur demone besete was en “maansiek” was, deur Jesus genees is. Wat beteken hierdie term “maansiek”? Was dít en demoniese besetenheid dieselfde ding of is daar ‘n verskil?
Die term dui moontlik op mediese toestande (epilepsie), maar word dikwels in die ou tyd gekoppel aan demoniese invloede. Matteus stel dit saam met demoniese genesing om die oorkoepelende gesag van Jesus oor alle siektes te beklemtoon. Demoniese besetenheid en siektes soos epilepsie is egter gans verskillende sake.
7. INTERTEKSTUALITEIT
7.1 Aanhalings uit die Ou Testament:
- Deut 8:3; 6:16; 6:13 (versoeking)
- Jes 9:1–2 (Galilea‐profesie)
7.2 Sinspelings:
Die woestyn‐motief en veertig dae eggo Eks 16–17 en Elia se veertig dae (1 Kon 19:8).
7.3 Aangehaal elders:
Jesus self haal Deuteronomium in Matt 4 drie keer aan.
7.4 Sinspelings elders:
Lukas 4 vertel ook van die versoeking, maar in ‘n ander volgorde en besonderhede.
7.5 Skrif verklaar Skrif:
Die drie aanhalings uit Deut help om Jesus se gehoorsaamheid aan God se woord te verstaan as die ware vervulling van Israel se beproewing.
8. TEOLOGIESE TEMAS
8.1 Oor God:
God se koninkryk word in Jesus se persoon en bediening geopenbaar. Hy is die lewensbron, wetgewer en verlosser wat versoeking en siekte oorwin.
8.2 Oor die mens:
Die mens is geroep tot bekering en navolging. Soos Israel, word ons beproef, maar ons kan deur Jesus se oorwinning oor versoeking en siekte bevry word.
8.3 Teologiese temas:
Messiaanse identiteit, versoeking, Woord van God, bekering, koninkryk, dissipelskap, genesing, demoniese magte.
8.4 Evangelieboodskap:
Jesus kondig die koninkryk van die hemel aan deur sy oorwinning oor versoeking en sy mag om siektes en demone te oorwin—’n goeie nuus vir alle mense.
9. HERMENEUTIESE UITKOMS
9.1 Kontekstualisering:
Beklemtoon geestelike wapenrusting en die bestudering van die Woord in moderne lewe; Jesus se oorwinning oor versoeking dien as model vir Christelike volharding.
9.2 Boodskap:
Jesus is die oorwinnaar van versoeking en die vervulling van profesieë. Hy roep ons op tot bekering en dissipelskap onder sy koninkryk.
9.3 Relevantheid:
Preek dit as uitnodiging tot radikale innerlike bekering en aktiewe deelname in God se koninkryk deur geloof, liefde en geregtigheid.
9.4 Tydlose beginsels:
• Woordgesag bo fisiese begeertes
• God se woord as beskerming teen versoeking
• Onmiddellike gehoorsaamheid aan Jesus
• Bekering as lewenslange proses
• Jesus as oorwinnaar oor kwaad en siekte
• Gemeenskapsnavolging en ondersteuning
9.5 Patristiese geskiedenis:
Augustinus beskou die versoeking as illustrasie van die verbondsverhouding; Origenes lees die drie versoekings allegories as versoeking van die hart, verstand en wil.
9.6 Resepsiegeskiedenis:
Middeleeuse predikers gebruik Matt 4 om askese en monastiese dissipline te motiveer. Reformasie‐leringe beklemtoon sola Scriptura in versoekingsbeëindiging.
9.7 Nawerking:
Moderne bevrydingsteologie interpreteer Jesus se demonuitdrywing as bevryding van sosiale en geestelike onderdrukking; pastorale sorg gebruik dit as model vir geestelike stryd.
10. CHRISTOLOGIESE PERSPEKTIEF
10.1 Teks in die lig van Jesus:
Jesus se oorwinning oor versoeking en sy mag om siektes en demone te oorkom, openbaar sy Goddelike Seunskap en sy rol as Messias.
10.2 Jesus as vervulling:
Jesus vervul Deuteronomistiese beproewings en Jesaja‐profesieë deur sy gehoorsaamheid, wat sy rol as ware Messias en verlosser bevestig.
10.4 Christo-sentriese perspektief:
Die versoeking en oorwinning word gesien as Christus se persoonlike vervulling van die wet en die profete; elke element verwys na sy sentrale rol in God se reddingsplan.
10.5 Voltooide werk van Christus:
’n Moralistiese prediking oor Matt 4 beklemtoon selfdissipline en weerstand teen versoeking deur menslike wil. Genadeprediking beklemtoon Christus se oorwinning en die geskenk van die Heilige Gees om ons innerlik te verander en te versterk. In plaas van “veg die versoeking” is die boodskap “jou geloof in Christus maak jou oorwinnaar” – ’n oproep tot afhanklikheid van sy voltooide werk, nie eie pogings nie.